Sunday Chungchang

SUNDAY CHUNGCHANGA ROMAN CATHOLIC LEH PROTESTANT KOHHRAN HOTE INPUANNA

(Roman Catholic and Protestant’s Confession about sunday)

Tun lai Kristian-ten Pathian Chawlhni dik tak Sabbath aia Ni biakna ni (Sunday) Kan lo ngaihsan zawk takna chhan chiang taka kan hriat a pawimawh hle. Kan hriat theuh angin Sunday chu Ni pathian bemite Ni ropui a nihna a rei tawh a, tunah pawh a la ni mek zel a, Messia(Krista) lo lanleh hun thleng pawhin a la ni zel dawn a ni.

Babulon ram Roreltu lalber Hamurabia chuan BC 1750 lai vel khan Babulon ram chhungah ro a rel a, ‘From Ur to Rom’ tih lehkhabu phek 38-nain atarlan danin; “An Lalpa leh Babulon mi zawng zawngte chu Ni pathian betute an ni. Mihring leh pathiante chunga Roreltu lalber an tih SAMASH-A lim chu Lungpui sang tak chungah an chhuang a, a hmaah kunin   chibai an buk thin. Ni pathian an tih thin chu, chu Samash chu a ni.” tiin ziak hmuh tur a awm.Bible thawnthuah Pathianin Mosia hnena thusawm  pek a pek ang bawk khan SAMASH hian Lal Hammurabia hnenah dan thute a pe a ni. History-a kan thil hriat tur pawimawh tak mai chu Babulon lalram, Hammurabia-a rorelna ramah hian ‘Ni pathian(sun god)’chibai bukna alarin a hmingthang hle a ni. Babulon lal hmasa Nimrod-a te, Belsazara-te kha Ni pathian betute vek an ni. Nimroda hun lai atanga vawiin thleng hian Ni pathian chibai bukna chu a la bang chuang lo. ‘From ur to Rome’ tih lehkhabuin Sunday chungchanga a tarlan dan dang leh chu i lo thlir leh dawn teh ang; “Pharoa leh Aigupta miten an biak Ni pathian hming chu “RA” a ni. “RA” chu enna leh chakna pathian a ni. Nile luipui tanpuiin thlaikungte an lo thang duang thin a ni. “RA” chu van lalber a ni a, leia lal chak leh tangkai tak mai, Lal Pharoa hi a fapa a ni an ti. Ni khua a lo rei a, he Ni pathian     “RA” hi ‘AMEN-RA’ tia koh a ni leh a, 

Pharoa’n a dote hneh zel theihna tura chakna pek hi a hnathawh pawimawh tak chu a ni.” Hmasang atang tawh rengin Ni pathian (Sun god) chu ropui tak leh zah takin chibai an buk thin a ni tih hriat a theih. Lal ropui Pharoa hial pawhin a hmelmate hneh nan Ni pathian ‘Amenra’ chu a lo chhawr tangkai hle tawh thin a ni.

SUNDAY HRILHFIAHNA CHU?

Sunday chu Ni bemite pathian biakna ni     ngei a ni tih hre theuh mah ila, mithiam zawkten an hrilhfiah dan thlir hmasak a tul thin avangin The World Book Encyclopedia Vol.7,p.790-in Sunday a hrilhfiah dan chu i lo thlir teh ang; ‘Sunday chu Kristian mipuite zinga Hapta khata ni hmasa ber a ni. Chawlh hahdam ni atan leh pathian chibai bukna ni atan serh hran a ni. Sunday chu hman laia tutonik Mipuite ni thianghlim a ni a, ahming awmzia pawh ‘Ni Ni’ (Day of the sun) a ni.

French-ho chuan Sunday hi   ‘Dimanche’ an ti a. Spanish chuan ‘Domingo’ tih a ni a. Italian chuan ‘Domenica’an ti. Heng lam dan chi hrang hrang pathumte hi Latin thumal ‘Dies Dominicas’ tih atanga lak chhuah a ni a, awmjia chu ‘Lalpa Ni’ tihna a ni. AD 300 kum khan Europe-ah chuan sawrkar leh kohhranin sunday hi chawlhni atan an lo pawm (recognised) tawh a ni. He lehkhabu hian Pathian ni (Sunday) kan tih thin chu Tutonik mipuite ni thianghlim leh a hming awmzia pawh Ni ni (Day of the sun) a ni tih chiang takin min hrilh a, chu chu tun hnuah chhawm nung chho zelin Pathian chibai bukna ni atan Kristian mipui tam berten kan lo ngai hlu chho ta zel mai a ni tih a ahriat theih. Engpawh nise, Sunday chawivultu Roman Catholic Kohhran hruaitu leh Kohhran hrang hrang tena Sunday chungchanga an ngaihdan an tarlan leh puanchhuah (confessions) te chu i lo thlir teh ang.  

ROMAN CATHOLIC

Kohhran History-a a lan danin Kristian Kohhran inti zinga upa ber leh hmasa ber chu Roman Catholic hi a ni a; AD 606 lai daih tawh khan Rome khawpui Italy atanga rawn chawr chhuakin Poniface-III-nain a din a ni. Mizoramah chuan Roman Catholic Kohhran hi an tam tehchiam lo, tunah hian Mizoramah an vaiin mi 20,480 (singhnih leh zali sawmriat) chuang zet an awm ve tawh a chhut a ni a, an pung chak tehchiam lo niin a lang. 

( source; statistical Hand Book of Mizoram,2008.P.117).

Khawvel huapah erawh chuan Kohhran lian ber leh member ngah ber an ni thung. Tin, Lal Constantine-a’n ama thuneihnain Pathian Chawlhni dik tak, Bible pawhin “Sabbath” a tih pawh chu March 7, AD 321 khan Thupek meuh chhuaha thlak thlengin ‘Sunday’ serh tur thupek a chhuah ta hial a,chu chu vawin thlengin Khawvel pumpuiah Sabbath aiawh atana serh hran leh urhsun bera lak a lo ni chho ta zel a ni. A hnuaia Roman Catholic lehkhabu pawimawh taka an ziah dan tarlan hi ngun takin chhiar la, Sunday bul intanna chu chiang takin i hre thei ngei ang.   chhiar la, Sunday bul intanna chu chiang takin i hre thei ngei ang.

‘Bible mi thiam thenkhatten, Sunday hmang tura thupek hi thuthlung thar hunah hian Pathianin tlang takin min hrilh a, Amah ngeiin Sunday chu Sabbath tan min pe a ni an ti thin. Amaherawh chu, hetiang zirtirna ang hi Pathian hriatpui loh thil a ni a, Pathian chuan Kohhranhote chu eng ni nge dika kan pawm tur, tih duh thlan theihna leh hriat dik theihna min pe chauh zawk a ni. Tichuan, Kohhran chuan Sunday, Nisarihni hmasa ber chu chawlhni atan a thlang a, chutih rual rualin ni dang serh turte pawh a belh chhah mai zawk a ni’.(john loux, A course in Religion for Catholic High Schools and Acedemics (1936) Vol 1.p.51). 

John Loux-a Lehkhabu ziah atang hian Sunday chu ‘Nisarihni hmasa ber’ anihzia atarlang a, Bible-in a zirtir dan a nih loh zia pawh chiang takin a tarlang bawk. Heti chung pawha mi thenkhatin Sunday serh tura thupek chu Pathian lehkhabu thianghlima awm ve ngei anga an zirtir thin hi thil mak  tawp khawk leh phuahchawp mai a ni tih chiang takin Roman Catholic mithiamte chuan huai takin an puang ngam a. Protestant Kohhran tam berten chu chu hre reng mah se, Kohhran hmasa thang leh falah an awk laklawh a, insawimawi nan Sunday chu ‘Isua Thawhlehni’ anih vanga serh angin an inchhal a, inthiamchawp tuma nasa taka tan lain chu chu an tlangaupui chiam chiam ta mai a.

‘Thianghlim taka Sunday Kan serh chhan hi Bible atanga min kawhhmuh thei chu tupawh Ni se, Dollar 1,000/-pek ka phal e. Chutiang hmuh tur a awm lo. Bible chuan, “Sabbath hi thianghlim taka serh tur a ni tih hre reng rawh” a ti zawk a ni. Chuvangin, Sunday serh thu hi chu Catholic Kohhran thianghlimina dan a siam mai zawk a ni. Catholic Kohhran chuan “ Sabbath ka serh loh vanga, keima thu neihnaa ka thlak danglam ‘Ni sarih hmasa ber’ chu serh thianghlim turin ka ti zawk che a ni” a ti a.Chutiang tak chuan tun lai khawvel pumpuia hnamte hian thuawih takin    Roman Catholic Kohhan thianghlim thupek chu an serh dual dual ta zawk a ni. (T.Enright, CSSR, a lecture Hartford, Kansas, Feb.18th 1884).

Roman Catholic Kohhran hruaitu langsar T.Enright tluka huaisen hi an awmleh thei ang em le ? Ani chuan Thianghlim taka Sunday an serh chhan Bible atanga a hmuh loh thu leh tupawh chutiang ziak hmu thei chu US Dollar 1,000/-(Sangkhat)  thleng pawh pek a huam thu a sermon-ah atlangaupui piap piap ngam asin! US Dollar 1,000/- chu India pawisa chhut chhuah chuan Rs.48000/- hu vel laia hlu a ni. Nang , lungsi tak leh thianghlim taka Ni pathian biakna ni (Sunday) la serhtu khan Sunday chu engtin nge itlangaupui ve dawn le? Pathian thupek ang hialin i la sawi mawi cheu dawn em ni? Sunday chu serh tura ruattute mahin hetiang khawpa huaisena an thiltih inthup thin an puan chhuah ngam tawh si chuan idinhmun sawhsawn ngam lovin ngaih tha takin i la awm reng dawn em ni?      Pathian thupek nge ipawm dawn a, mihring thupek ? bengsika ngaihtuahin i dinhmun pangngai ata kha pen khat talin hmasawn han tum teh le, kawngkhat talin hlimna i chhar phah mial mahna!

‘Keini Catholic Kohhrante hian Bible hi rinna kawnga min hruaitu atan kan duh tawk mai lo va; Bible bakah Kohhran nung thuneitu, Kohhran min hruaitu tur kan nei zawk a ni. He Kohhran hi Krista min zirtir angin min zirtir tur leh damchhunga min hruaitu tur a ni, chu bakah Thuthlung hlui leh Thuthlung thara Dan thianghlimte thlak thleng theihna (right) hial a nei a ni. Tichuan, Sabbath aia Sunday-a thlakthleng pawh hi ihe lovin kan pawm thlap a ni. Aruh lang rawtin han sawi ta ila; Kohhran chuan hetianga a thlak thleng bakah, serh tura thupek a siam a, Tin, dan dang  tam tak a siam bawk a, Zirtawpa chaw nghei te, puithiam rawngbawltu nupui neih loh te, inneih pawlh dante leh Catholic inneih dan bikte leh dan dang sangkhat lai a siam a ni. Bible-a awm hauh si lo, Protestant Kohhran thuhriltuten

pulpit tlang atanga Sunday serh tur thu an han sawi ve ringawt thinte hi chu thil nuihzatthlak tak pakhat chu atling ve reng a ni’.(T.Enright, CSSR Jan 11th 1892-America Centinel, June 1st 1983, p.173)

T.Enright-in a tarlan danin Roman Catholic-te chuan Bible hi an duhtawk mai lova, Bible bakah Kohhran (Roman Catholic) chu ahruaitu atan an thlang a ni tih pawh huai takin an puang a , dan dang dangte pawh siama tihdanglam theihna a nei a ni tih pawh chiang takin an puang ngam a ni. Chu chauh chu a la ni lo, Protestant Kohhran hovin pulpit tlang atanga Sunday serh tur thu an han sawi ve ringawt thinte chu an thuneihna (right) anih ve lohzia leh anuihzatthlakzia an tarlang ngam a. Chuvangin, Sunday serh thianghlim tura thupek siamtu leh Sabbath aia Sunday thlakthleng theitu chu Roman Catholic chauh anihzia kan hriat nawn a va pawimawh em!         

“Sunday chu ka thuneihna leh thil tih theihna chhinchhiahna ani” (By POPE-The Bible Home Instructor p.464)

‘Kohhranin Judate chawlhni, Nisarihna Ni atanga Ni khatnaa a lo thlak danglam hnuin, Pathian ni (Sunday) chu ‘Lalpa Ni’ anga vawng thianghlim turin thupek pathumna chu asiam ta a ni.’(Catholic Encyclopedia,Vol.Vl.p.153).

Elder AN Dugger-a Lehkhabu ziah ‘The Bible Home Instructor p.464’-ah chuan Catholic hotupa ber POPE chuan “ Sunday chu ka thuneihna leh thiltihtheihna chhinchhiahna a ni” tiin huaisen taka a puan ngam thu tarlan a ni. Chuvangin, Sunday ngaihlu em emtu leh ngaihsang thintu chuan POPE thiltihtheihna chu tawmpuiin athuhnuaiah akun mek a ni tih a inhriat a hun tawh takzet ta!       

Pope thusawi leh Catholic Encyclopedia-ina atarlan dan khi ngun taka kan thlir chuan, Sunday chu Pope thuneihna leh thiltihtheihna chhinchhiahna a nih bakah, Nisarihna Ni atanga Ni khatnaa thlakthlengin Pathian ni (Sunday) chu ‘Lalpa Ni’ anga vawng thianghlim tura thupek siamtu pawh Roman Catholic ngei an nihzia anmahni ngei in an puang ngam a; chutih laiin mi thenkhatten Sunday chu ‘Lalpa Ni’ Ni thianghlim leh dik tak zawngin an tan a, mahni insawimawi nan an hmang thin. Pathian ni thianghlim Sabbath erawh ngainepin ahniak tam lam lam chu kawng dik ber emaw tiin Pathian Thupek tidanglamtu leh thlakthlengtu chu an zui dul dul reng  mai a ni. Hetiang taka Roman Catholic Mithiamte paw’n Pathian dodala an khawsak dan leh chetzia zawng  zawng an puan ngam tawh hnuah pawh ila awi lo cheu dawn em ni?  Sabbath aia Sunday serh tur thupek siamtu chu

  Abrahama Pathian, Isaka Pathian, Jacoba Pathian ni lovin, Roman Catholic Kohhran ngei a ni zawk. Chuvangin,i awm mekna leh i dinhmun dai mek kha ngun taka bihchian a va hun ta em! Eng kawng nge i zawh mek a, khawi lam nge i pan zel dawn le? “Mi suaksual kawngah chuan lut suh la,misual kawngah chuan kal suh;hawisan la,kal zel rawh........Mi felte kawng erawh chu chhun en lai tak pawha

eng zual deuh deuh eng fim tak ang a ni. Mi suaksualte kawng chu a thim a, eng nge an chhuih an hre lo.” (Thufingte 4:14-19)

Roman Catholic puithiamte leh rawngbawltu pawimawh tak takte thusawi kan hre nual ta. An lehkha inthawn dan tlem i han thlir veleh dawn teh ang: 

From: Cardinal Gibbon 

To: Mr.J.E.Synder

Pa duhtak, Catholic Kohhran chuan ni thlak danglam thu hi ama tih ngei a ni tih a pawm a. Chutiang ni suh seng chuan, khatih hun laia nite kha thlarau lam thil leh a remtihna tel lovin engmah a tidanglam ngam lovang a, tin, he a thiltih hi sakhuana kawnga a thiltih theihzia chhinchhiahna a ni.

 

Signed Yours Truly

Wm.Redway

Sec.to the card.

Wm.Redway-a’n Mr.JE Shyder lehkha a thawnna khi ngun takin han bel chiang teh. Roman Catholic Kohhranin Sakhuana kawnga a thiltih theihzia a lantirna chu Chawlhni thlakthleng hi a ni. Mahse Pathian chuan vawiin thlengin Sabbath (chawlhni) chu a ngai rengin a la serh hrang a, a thianghlim dan ngai reng khan a dah a, thianghlim taka serh tur leh vawng tlat turin min ti zawk a ni.Pathian thupek nge i zawm zawk dawn a, mihirng thupek? inenfiah a va hun tawh tak em! Mihring thupek zawmin ngaih tha takin i awm hle hle reng mai dawn em ni? I chatuan hmun tur khawiah nge? Tunah hian  

Lalpa’n a zawt reng che a ni. I chhan dan a zirin I dinhmun tur chu a la chiang ang. A hnuaia zawhna leh chhanna Catholic Puithiam hovin a ruka an buaipui thin chu ngun takin han en teh. Zawhna leh chhanna mak danglam tak chu a ni phawt mai!

ZAWHNA:Kohhranin kut ni dang hmang tura thu neihna chhan tha tawk a neih i hre reng em?

 

CHHANNA:Kohhranin chutianga tih theihna awzawng a neih hriattur a awm lo, Tun laia sakhaw ni pawimawh a chher chhuah zawng zawng pawh hi atih theih thil a ni lo. Sabbath aia Sunday, nisarihna zinga ni hmasa ber serhin a thlak danglam theih a ni lo. chutiang thlak danglam turin Pathian thu thianghlimah phalna a neih hmuh tur a awm lo. (Stephen Keenan, A Doctrinal Catechism 3rd Ed.p.174)..

Roman Catholic Kohhran lehkhabu thianghlim, Catechism 3rd Edition, p.174-a Stephan Keenan-a zawhna leh chhanna atang hian Sabbath aia Sunday, nisarih zinga ni hmasa ber serh tura thlak danglam theihna Pathian thu thianghlimah hmuh tur a awm lohzia tarlan a ni. Heti chung hian Roman Catholic Kohhran chuan a thuneihna leh thiltihtheihna ngaiin Sabbath aia Nisarih zinga ni hmasa ber (Sunday) serh zawk tur thupek leh dan chu a siam ta hlauh zawk a ni. Tu dan siam leh thupek siamah nge i awm? Mihring dan siamchawpa lung muang tak leh ngaih tha taka i awm reng i tawpna tur chu mei leh kata kangdil a ni ang. i lungawi mai chuan a tawp chu tah leh ha thialna a ni ngei ang. ‘Mi ngaiha Kawng dik ni awm taka lang. a tawp chu thihna kawng ni si a awm.’ (Thufingte 16;25 cf Marka 4;9ff)

Keenana thu khawchang pawimawh dangleh chu ngun takin han chhiar teh le?A dinhmunah hian ding ta la, a huaisen ang hian i huaisen ve ngam ang em le?

Protestant-ho hian Bible-ah an chawlhni chhut theihna turin tehfung emaw tanfung reng an nei lo. Inrinni (Saturday) hi Bible-a tan chhan nei chuang lovin an thai bova, a aiah Bible atanga thuneihna hmu si lovin Sunday an dah ve leh ringawt a, heng an thiltihte hi mihring thupek thurochhiah chhawn atanga an tih mai chauh a ni.(Keenan’s Doctrinal Catechism,p.354).

Keenan-a bawk hian Protestant-hovin Sunday serh tura tanfung an neih lohzia a tarlang a, an thurinah engmah tan chhan mumal nei ve hlei lovin Sunday chu serh turin an chhawm chho ve ringawt a ni tih a tarlang bawk. Sunday serh tura thupek chhuahtu leh neitu dik tak chu Roman Catholic Kohhran chauh hi a ni. Chuvangin, Kohhran dang tuman he thuneihna leh neitu nihna hi an hauh thiang lo a ni. Pope sawrkar chuan Sabbath (Inrinni) chu chawlhkar khata nisarihna niata Hapta khata ni hmasa ber Sunday-a a tihdanglam thu chiang taka tarlangin, he a thiltih danglam hian sakhuana kawnga a thiltih theihzia leh thuneihzia a tarlang a ni tih a puang zui a.Lehkhabu ziaktu pakhat chuan- “Protestant Kohhran lo chhuah hma kum 1,000 (sangkhat) zet liam taah khan Pathian rawng a bawlna avangin, Inrinni atangin, a ‘Ni’ Sunday-ah a thlak a ni”, tiin a lo ziak a ni. (Catholic Mirror,sept.1893)

Catholic Mirror-a tarlan dan hian Sabbath thlakthlengna chu protestant Kohhranho lo chhuah hma daih Kum 1,000 kal ta atanga lo in tan tawh a ni tih a chiang a, chuvangin, tunlai Kristian Kohhranhote hian Babulon thuruk hi an hriat phak loh luat tuk avangin thudik leh dik lo pawh an ham pawlh bawrh bawrh ta mai niin a lang, Pathian thupek thlak danglam ngam awm chhun zingah i tel ve em, nge a dang pawh belh chhah duhtu zingah i la tel zel zawk dawn? I thinlung zawng zawngin ngaihtuahla, I thlarau zawng zawng leh i chakna zawng zawng hmangin kawng dik i zawh theihna tur chu ngaihtuah rawh le. A tlai hmaa I awmdan tur nagmah ngeiin I rel fel lo a nih chuan Boralna lamtluang zawhin hremhmunah hnuh liam i la ni ngei ang. ‘Mi suaksual kawng chu Lalpa tan tenawm a ni a, Felna kawng zawhtu chu a hmangaih thin. Kawng pensantu thununna chu a na, zilhau hawtu chu a boral ang.’ (Thufingte 15;9-10)

Pathian lehkhabu khawi laiah nge ni sarih ni hmasa ber hi serh (Keep) tura hrilh kan nih? Nisarih ni serh turin thupek kan ni a. Nisarih ni hmasa ber serh tur erawh hi chuan khawi laiah mah hian thu pekin kan awm ta lo a ni. Nisarih ni hmasa ber kan serh nachhan hi chu thil dang tam tak, Bible thu avang ni hauh lo, Kohhranin a lo ruat chawp avang maia kan hmang ta ang bawk hi a ni.(Rev.Isaac William,DD,plain sermon on the catechism,Vol.I.p.334)

Rev.Isaac Williams, DD meuhpawhin, Bible ang chuan awm dawn ila, Nisarihni serh tura thupek kan nih zawk zia a tarlang a, Nisarih ni hmasa ber kan lo serh takna chhan erawh chu Kohhran (Roman Catholic)-in thil dang tam tak Bible thu avang ni hauh lova a lo ruat chawp vang mai a nihzia chiang takin a sawi a ni.Bible ang lova kal iduh em? Milem betute leh nawhchizuarte i pawl duh em? I pawl duh lo a nih chuan Pathian thu ang leh a duh dan ang zawkin i dam chhung nun hmang rawh le. Chatuan Boralna pumpelh i duh tak zet chuan chatuana nunna hmu turin kawngka zim ‘Nunna’ kawngkaah chuan lut rawh, tichuan  I thlarau tan chhandamna famkim chu I hmu ang. “Kawngka zimah chuan lut rawh u, boralna kalna kawngka chu azau va, a kawng pawh a zau bawk a; chumi lama lut chu tam pawh an tam hle a ni.; nunna kalna kawngka chu a zim a, a kawng pawh a chep bawk a, a hmutute pawh tlemte an ni.” (Mathaia 7;13-14)

Chawlhkar khata nisarihna ni, Sabbath hi a nihna leh ahming chawpin sakhaw serh leh sang lak urhsun luat avangin a hlutna hnuh hniam a ni a; tichuan, a nihna zawng zawng chu chawlhkar khata ni hmasa berah suan a ni. Amaherawhchu, hei hi Bible atanga thu neihna awm hauh lova tih a ni.

(William E.Gladstone in latter Gleanings.p.342)

William E.Gladstone chuan Sabbath ngaihnepna chu sakhaw puithuna atthlak tak vanga lo awm a nihzia leh Sunday hmang tura Sabbath suan danglam ni mah se, Bible atanga thuneihna awm hauh lova tih anih thu a sawi chiang hle. Hetiang a ni tih hre reng mahse tun lai Kristian Kohhran puipa leh hruaitu fing pui pui niawm taka langte pawh hian Sunday chu Pathianin serh tura a tih  chawlhni dik tak zawk angin an zirtir bur bur a, an mit te chu tihdelin a awm a, an beng te chu chhut ngawngin a awm a, an ngaihtuahnate chu tih atin a awm mek a ni. Hriatna tura mit fim nei, ngaihtuahna fim hmang turin Lalpa Pathian chuan a ko mek che a, chuvangin, unau duh tak, I awmnahmun ata kha che sawn la, leirem rap turin i ke chheh kha her rem rawh le. Tichuan Lalpa Thlarau Thianghlim chuan a tanpui ang che a, boralna lamtluang ata a hawikirtir ang che.

Sunday-a kut hnathawh chawlhsan tur thu leh chutiang zawnga sawi rik pawh Thuthlung tharah hmuh tur a awm lo. Sunday serha hmanna leh Pathian Dan thupek hian inlaichinna reng a nei lo. Nilaini-a mei vap/vut hnawih (Ash Wednesday) te leh Ni 40 chawnghei a hriatreng ni (lent) serhte pawh hi Sunday serhna nen ang khat reng a ni.            (Canon Eyton in Ten Commandments.p.62)

Canon Eyton chuan Sunday serh tura thupek chu Thuthlung thar Bible-ah hmuh  tur a awm hauh loh thu leh Sunday serh tur thupek leh Pathian Dan thupek hian inzawmna pakhatmah a neih lohzia a tarlang a.Chutiang thupek chu Roman Catholic intihpuithuna heng: Nilainia vut hnawih,Ni 40 chhung chaw nghei leh dan dang dang phuah chawpte nen hian ang khat reng a nih thu a tarlang. Chuvangin, Thuthlung hlui a ni emaw, thuthlung thar a ni emaw, Sunday serh tura thupek reng reng Bible-ah hian hmuh tur a awm lo tih hi hriatthiam a hun ta. Tin Pathian Dan thianghlim nen inkungkaihna pakhatmah a awm lo lehnghal. Chutiang thupek phuah chawp chu ila vuan cheu dawn em ni? Messia chuan- “Nangin mi hmangaih chuan ka thupekte chu in zawm ang...” (John 14;15) a ti si a. Tu chu nge ihmangaih? Messia nge I hmangaih a, ama duh thua dan siam chawptu I mihring pui POPE chu? Hun tlemte chauh i nei ta, inngaihtuah chiang rawh le. Mihring thupek zawma i awm reng chuan i tana Messia thihna chuan awmzia reng a nei lovang. “Miin mi hmangaih chuan ka thu a zawm ang a; ka Pain ani chu a hmangaih  ang a, a hnenah kan lo kal ang a, a hnenah kan awm reng.” (Johana 14;23). Nisarihni atanga nikhatna ni serh tura kan lo thlak danglam leh Inrinni (Saturday) atanga Sunday kan lo serh tak zawkna hi keimahni tih ngei a ni a, chu chu Kohhran thianghlim pakhat Roman Catholic Kohhran thuneihnaa tih a ni. (Bishop Seymour, Why we keep Sunday)

Roman Catholic hotulu Bishop Seymour chuan ‘Engvangin nge Sunday Kan lo serh tak mai?’ tih lehkhabu a ziahah chuan Sabbath ni atanga Sunday serh tura Roman Catholic-in an lo thlak danglamna chhan chu anmahni vang ngei a nihzia huaisen takin a puang a. Bible-in Serh tura thu apek awzawng a nih lohzia he a thuziak atang hian a chiang hle. Bishop meuh thusawi chu innghahna tlakah ngai ila, Israel fate hunah pawh khan Puithiam chu dawt sawi thiang lo turah ngaih a ni a, dawt an sawi ngai hek lo. Chuvangin Roman Catholic Puithiam, Bishop meuhin a sawi hi chu dik tawka pawm tlak a ni ngei ang. Heti chung hian Sunday chu Yahshua (Isua) thawhlehna ni a nih avanga serh thianghlim angin ila pha mar cheu dawn em ni? Phat mar satliah mai chi a ni ta hauh lo mai. Sunday serh tura thupek siamtuten hetiang khawpa fiahfaia an dinhmun an puan zar tawh hnu pawha i la awi lo cheu a nih chuan engmahin a tidanglam thei tawh lo che tihna a ni ang a, I dinhmun chu ngaihtuahawm tak a ni ang.

PRESBYTERIAN

Presbyterian Church hian Mizoram ah chuan Kohhran lian ber nihna dinhmun a hauh mek a, mi 4,39,587 (nuai li singthum sangkua zanga sawmriat pasarih) lai Mizoram chhungah member an awm mek a ni. (source:Statistical Hand Book of Mizoram,2008,p.117). He Kohhran hming awmzia hi Mizo tawng chuan ‘Upa thukhawm Kohhran’ ti ila a dik thei deuh ber awm e. He Kohhran hi Kum 1535-AD khan Pastor John Calvin-a’n Switzerland-ah a arawn din a, chuta tang chuan Khawvel hmun hrang hrangah an lo darh ve ta zel a ni. Presbyterian Kohhran pawh hian Sunday chu Pathian chawlhni, Sabbath a nih lohzia chu an hre chiang hle a, mahse, Kohhran lian ber Roman Catholic ruahmanna chu pawmpuiin a hnung a zui mek si a ni. American Presbyterian Publication Board thu chhuah chu a hnuaia mi ang hian i lo thlir teh ang.

Lalram (Rome) Kristian ram a lo niha, a tihbo hma zawng kha chuan ni sarih ni Sabbath serhna (Observance) hi a awm zel a ni. (American Presbyterian Board of Publication.Track No.118) 

Presbyterian Kohhran meuh pawhin Rome Lalram din hma zawng kha chuan Sabbath serh a la ni reng thin tih a tarlang a, Rome Lalram lo din hnua Kristian-te zingah erawh chuan Sabbath ngaihnepna a lo piang chho ta zel a ni tih chiang takin a lang. Chuvangin, engkim fiah thin tura Pathian thuin min hrilh angin kan fiah a pawimawh tak zet a ni.

Presbyterian Kohhran hotulu Dwight chuan Sunday serh chu Pathian thu ang a nih loh thu a tarlang a, Hmasang Kohhranho khan Sunday chu Sabbath tiin an ko ngai hek lo tih min hrilh. Chuti a nih si chuan Mihring thupek zawmin Sunday chu Khawvel Kristian Kohhran mipui tam zawkten an serh ta dual dual tihna a ni a, Pathianin engtin nge a ngaih ang le? Kan Pathian thuah chuan “An zirtirnaah mihring thupek an zirtir avangin an mi biak thin hi athlawn mai a ni.” Tih kan hmu. Chuvangin mihring thupek mai mai zawm lovin Pathian thupek zawm zawk turin I dinhmun siamrem rawh. Khawngaihna hun hawn chhung leh duh thlang theiha I awm lai hian I dinhmun tur tichiang rawh le. “Lalpa, Lalpa mi tinazawng chu van ramah an lut lovang a; ka Pa vana mi duhzawng titu erawh chu an lut ang....”(Mathaia 7:21f). 

Kristian-te Sabbath (Sunday) hi Pathian lehkha thu ang chu a ni lo, hmasang Kohhran pawh khan Sabbath tiin an lo ko ngai reng reng lo.(Dwight’s Theology, Vol.IV.p.401)

Bible mithiam TC Black, DD chuan Sabbath chu Thupek sawm zinga pakhat a nih bakah tun thlenga Pathian Dan chhawm nun a nihzia te, Messia zirtirna chuan Sabbath chhawm nun a la nih zel ziate a tarlang chiang a ni a ti a. Chuti a nih si chuan Sabbath serh tura thupek chu a la awm reng a, kan zaa kan la chhawm nun zel tur a ni tih kan hriat chian a pawimawh hle.

Chawlhni (Sabbath) hi Pathian thu sawm pek zinga pakhat chu a ni. Hei chauh pawh hian tun thlenga Pathian Dan chhawm nun Thatna dan (Moral Laws) zawng zawngte chu thai bo a ni tawh a, Sabbath erawh chu a ding reng ang........ Krista zirtirna hian Sabbath la chhawm nun zel a nihna chu a tilangchiang hle a ni. (T.C.Black,DD.Theology Condensed,pp.474,475)

Presbyterian Board of Publication

Tract No.175-nain a tarlan danin Sabbath hi Khawvel siam tirh ata Pathianin a din daih tawh, Ringtuten chhum lo chat lova an serh chhunzawm zel atan leh an thinlunga an vawn reng atana thuruat a nihzia tarlan a ni. Ringtu I nih si chuan engvangin nge Pathian chawlhni dik tak, serh chhun zawm zel tur leh chhawm nun zel tura thu ruat chu I hlam chhiah ngam dawn em ni? ‘Mihring tilawm ila Messia (Krista) bawih ka ni lovang’

tih ziak ang khan Messia bawih ni tur chuan mihring tihlawm lam ni lovin, Messia tilawmtu I nih a ngai a nih chu! Mihring I tihlawmna chu enge ni? Pathian chawlhni Sabbath aia Mihringte ruahman chawp Sunday thuthlung I vawn tlat si chuan mihring tihlawmna mai izawng tihna a ni ang. Chuvangin, Messia tilawmtu ni tur leh Messia bawih dik tak ni turin Zirtirna dik lo I vawn lai mek kha bansan la, Pathian tilawmtu ni turin tawngtai la i awmna ata kha insawn rawh le. Tichuan, Lalpa’n i harsatna zawng zawng a lak kiansak ang che a; chatuan hlimna thuruk i chhar chhuak ngei ang. siam tirh lai ata a lo din daih tawh a ni. Chumi atan chuan nisarihna ni hi a serh hrang bik a, serhtuten chhum lo chat lova an serh zel atan leh thinlunga an vawn tlat atan a tih a ni.(Archibal Hodges,in Tract No.175 of the Presbyterian Board of Publication)

Presbyterian Kohhran hruaitu langsar pui puiten Sunday an serh mek chu Pathian thupek ang a nih lohzia an puan dum dum tawh hnuah pawh, Kohhran Upa leh rawngbawltu tam takten an dinhmun sawhsawn tum chuang lovin Sunday sawi mawi hna an la thawk char char thung si. Hriatna tura beng nei ni turin nagmah ngeiin ibeih a ngai a, a hniak tam lam ringawt I zawm ve  a nih chuan Boralna lamtluang zawhin thihna Kotlangah i tawlh liam mek tihna a ni ang. “Mihring Kawngte chu Lalpa ruat a ni a, Engtin nge mihringin a kawng a hriat  theih ang? (Thufingte 20;24) Hriatna kawng ata kal bo chu Mithi awmkhawm zingah a chawl ang.”  (Thufingte 21:16)

METHODIST

Methodist Church (Episcopal) hi John Wesley-a’n London, England-ah Kum 1729-AD khan a din a. Mizoramah erawh member tam tak an nei hran lo. Khawvel huapah erawh chuan ram hrang hrangah an in zar pharh a, Mizoram bikah an member zat (population) chiah hriat hleih theih a ni lo. Engpawhnise, an Pathian thu zirtirna sikul kam chhuak chu a hnuaia mi ang hian I han tarlang phawt mai teh ang.Ngun takin chhiar la, Sunday chungchanga an ngaihdan dik tak chu han chhui zau teh le.‘Thudik chu lei la hralh leh tawh suh’ (Thufingte 23;23) tih ziak ang khan thudik lei turin I neih zawng zawng pawh sen hreh suh, Lei chhawn tura an dil che pawhin hralhleh tawh suh.

Nausen Baptisma chantirna tura thupek a awm lo reng reng tih hi thu dik tak chu a ni a....Ni sarihni hmasa ber vawng thianghlim tura thupek pawh hi a awm lo hul hual a ni. (M.E.Theological Compend,p.103) Methodist Kohhran Bible Sikul meuh pawh hian Nausen Baptisma chantir leh Nisarihni hmasa ber serh tura thupek chu Bible-ah pakhatmah hmuh tur reng a awm loh thu an tarlang a. Chutiang a nih si chuan engvangin nge nang paw’n Nisarihni zinga ni hmasa ber ‘Sunday’ chu i la serh thianghlim cheu ang le? Buh rawtsawmna lung I awrh hma ngeiin Pathian thudik leh a thutak zawk chu zawm la, Pathian Thuthlung dik chu vuan mai rawh. Tichuan I thlarau chu chhandamin a awm ang a, he lei hi I rochung dawn a ni.(Matt.5;5)

PROTESTANT EPISCOPAL

He Kohhran pawh hi achunga kan tarlan ang deuh bawk kha a ni, Kohhran lian tehchiam lo a ni a, an zirtirna pawh Methodist Episcopal nen a kalthiang rial rial tih theih a ni. Anni ang hi Mizoramah chuan an awm chiah hriat a ni lova, Khawvel huapa an member zat dik tak pawh rin thu mai lo chuan hriat chianhleih theih a ni lo. Engpawhnise, Sunday chungchanga an ngaihdan puan chhuahna chu a hnuaia mi ang hian I han belchiang ve phawt ang hmiang;

Thuthlung Thar bu pumpuiah hian kartina chawlhni hi (Inrinni/Sabbath) atanga Pathianni (Sunday)-a thlak tura thupek pakhat te pawh a awm em ni? Awm awzawng lo mai (Manual of Cristian Doctrine,p.127)

An Kohhran lehkhabu chhuah  Manual Of Christian Doctrine p.127-ah chuan Sabbath aia Sunday serh zawk tura thlak thlengna thupek Thuthlung thar bu pumpuiah vawi khat tal pawh hmuh tur a awm em tiin zawhna an inzawt a, mahse, chutiang a awm reng an hriat loh thu anmahni vekin an chhang leh nghal a ni. Nang pawh unau duh tak, nagmah leh nagmah kha inzawt ve teh, hetiang zawhna leh chhanna hi han inzawtin han inchhang ve teh. ‘Bible-ah Sunday serh tura thupek chu a awm ngei alawm’ tiin I chhang dawn nge, ‘chutiang chu a awm hauh lo’ tiin i chhang zawk dawn? Zawhna chhan awl tak, mahse chhan nuam em em lo a ni mahna. I chhan dan azirin Lalpa’n I chunga atih tur chu hmaih hauh lovin a ti ve ngei ang.

CONGREGATIONALIST

Congregational Church hi mimal taka dintu hmingpu an awm lo va, Kum 1684-AD khan Huho pawl thenkhatin Massachussets, USA-a din a ni. Khawvel hmun hrang hrangah an inzar pharh nasa ve hle. Mizoramah erawh chuan Khawimaw laia an lo awm ve mial a nih ngawt lo chuan tun dinhmunah chuan hmuh mai tur an awm lo niin alang. Khawvel huapa an pawl len dan leh member tam dan pawh chiang taka hriat theih a ni meuh lo. Engpawhnise, Sunday serh chungchanga an ngaihdan tarlan chu I lo zir chiang ve dawn teh ang.

Sabbath chungchanga Krista thiltih leh, a thusawi te, a dinhmun tak hi sawi a ni chawk thin. Mi thenkhatin Krista hian a rawn sawi ve satliah mai a ni a, Sabbath vawng thianghlim tumna hi chu Thuthlung hlui hun dan lama zu kirlehna a ni e, ti zawnga an ngai hi chu a dik lo hul hual a ni. Krista hnathawh leh zirtirnate hi an hre phak lovin an ngai sual chiang hle a ni-(The Ten Commandments G.Campbell Morgan (Congregationalist) p.50.New York;Flemming H.Revell).

An rawngbawltu ropui G.Campbell-a’n ‘The Ten Commandment’ tih lehkhabu a ziahnaah hian Sabbath serh chu Thuthlung hluia kirlehnaa ngai pawlten an tih dik lohzia a tarlang a. Messia zirtirna leh hnathawh an hriat chian tawk loh vang a nihzia chiang takin atarlang a ni. Pathian ruahmanna leh remruatnaah i tel phak ve hauh lo tih I hria em le? Chutiang ni reng sia, Pathian remruatna leh ruahmanna ngainep zawnga I khawsak chuan a tawp chu i tan thang leh fal rapthlak tak a ni ngei ang. Chuvangin, in ngaihtuah harh la, theihtawp chhuahin thudik chu pawm turin inbuatsaih rawh le!

Congrigationalist hruaitu ropui RW Dale, DD chuan Sunday nia puithu taka inhmuamupna leh invawnupna zawng zawng chu engmah lo mai anih bakah Sabbath vawn thianghlimna a nih phak lohzia a tarlang a. Sabbath chu chung lam Lalpa Pathian Engkimtitheia hunbi ruat zahawm tak a nih zawkzia huai takin a puang chhuak ngam a ni. Sunday vawng thianghlim tur a ngaihna leh kan bawhchhiat avanga hrem theihna tur dan chhun han te takte pawh Thuthlung Thar bu pumpuiah hian hmuh tur reng reng a awm hauh lohzia pawh uar takin a sawi bawk. Chuti a nih chuan engvangin nge Sunday chu i la ngaih ropui cheu ang? “Chawlhni (Sabbath) hi mihring tana siam a ni a, Mihring erawh chu Chawlhni (Sabbath) tana siam a ni lo”  tiin Messia chuan a sawi a. Chuvangin, Chawlhni (Sabbath) chu i tan liau liauva siam a ni a, Chawlhni (Sabbath) tan erawh siam I ni lo, lo ni ta pawh ni se, Chawlhni chuan nagmahah engmah tih theih a neidawn si lo. Chuvangin Chawlhni serh thianghlim chu I tih makmawh a ni.(Marka 2:27)

Sunday hi chu ngai urhsunin, intipuithu hle thin mah ila, Sabbath vawng thianghlim zawng kan ni pha hlawl lo......Sabbath chu chunglam LAL thu pek leh a hunbi ruata chu a ni miau mai. Sunday An hming invuah ang hian Baptisma pawh hnim phuma chang tur awm tak an ni. Mahse, an hming ang chiah chuan an chang hran lo niin a lang. Thudik leh thutak ngaina awm tak siin Kohhran kalsual zingah an tel ve mek thung. Dr.Edward T.Hiscox, author of the Baptist Manual, Solem Question & Declaration-a tarlan a nih danin Sabbath serh tur thupek chu hmasang atanga awm tawh tun thleng pawha la awm reng, nakin thleng pawha la awm reng tur a nihzia tarlan a ni a. Mahse, Sabbath chu a nihna zawng zawng nen Nisarih ni hmasa berah suan a nih thu chu huai taka sawi ngam tur a nihzia a tarlang bawk a ni. Chutih rual rualin chutianga Sabbath thianghlimna leh a nihna zawng zawng suan sawn theihna Bible khawi lai hmunah maha awm lohzia a tarlang bawk. Kristian Kohhran khaipa hmasate hmuh dan leh ngaihdan atanga zu chhut chian 

Rev.Isaac Williams, DD meuh pawhin, Bible ang chuan awm dawn ila, chuan Sunday hi hmasang Kristiante hun lai khan sakhaw ni pawimawh anga lak luh a lo ni ta mai zawk a ni tih hi chu a chiang kher mai. Pope kaihruai, tluksan Kohhranin ringlo mite chhinchhiahna, an Ni Pathian biak ni leh hmingte Kristian sakhuaah an la luta, ni pawimawh atana an rawn siam, Protestant hote nena an chhawm chho tlang zel ta mai chu pawi a tih tak zet thu uar takin tarlan a ni bawk. “Ringlo mite nen rual lo takin nghawngkawl bat dunin awm suh u, Messia leh Beliara’n enge inngeihna an neih...? ( II Korinth 6:14f), tih ziak ang khan Milem bemite Ni Pathian Biakna Ni chu I tawmpui reng dawn em ni?Boralna lamtluang zawhin I kal mek a ni tih I hria em le? Chatuan nunna chang turin I kephah kha hawikirtir la, thutak ban leh innghahna, englaimaha nghing ve ngai lo chu vuan turin inpeih rawh. Tiau dup chunga in sa mektu i nihzia hriain Mifing Lungpui chunga in satu ni turin theihtawp chhuahin tawgtaina nen bei la Pathianin a tanpui zel ang che. Dinhmun hlauhawm takah I ding mek a ni tih hre reng chungin kawng dik zawh turin inbuatsaih ang che. 

Sabbath serh tura thupek hi a awm tawh a, a la awm reng bawk a ni. Mahse, chu Sabbath chu Sunday hi a ni hauh lo. Amaherawhchu, Sabbath hi a nihna zawng zawng nen nisarih ni hmasa bera suan a ni tih thu hi huai takin kan sawi tlang ngam tur a ni. He thu hi fiah taka hriat tumin kum engemaw ti chhung ka lo bei tawh a, ka zawhna chu hei hi a ni ta. Chutiang thlak danglam (suan sawn) theihna chu khawiah nge kan hmuh? Thuthlung Tharah kan hmu lo reng reng a, chutiang chu a awm lo hul hual a ni. Nisarih ni Sabbath tidanglama, nisarihni hmasa bera thlak danglam thei tur hian Pathian lehkhabuah tlawhchhan tur pakhat te mah a awm hauh lo... Kristian Kohhran khaipa hmasate leh ram dang atanga zu chhut chian chuan Sunday hi hmasang Kristiante hunlai khan sakhaw ni pawimawh anga lak luh a lo ni ta mai zawk a ni tih hi chu a chiang kher mai. Pope kaihhruai, tluksan Kohhranin ringlo mite chhinchhiahna, an Ni Pathian biak leh hmingte Kristian sakhuaah an la luta, Ni pawimawh atana an rawn siam, Protestant-hote nena kan chhawm chho tlang zel ta mai hi chu a pawi tawp khawk a ni. (Dr.Edward T.Hiscox,author of the Baptist Manual,Solem Question & Declaration).

LUTHERAN CHURCH

Lutheran Church hi Kohhran upa tawh tak a ni a. Kum 1530-AD khan Martin Luther-a’n Ausberg, Germany-ah dinin Member thahnem tawk takin an zui a, Roman Catholic thurin dodal hmasa bertu leh dodal nasa ber a ni. Khawvel hmun hrang hrangah an darh chak hle a , an member neih zat chiah erawh hriat a ni lo. Mizoramah pawh khawimaw laiah chuan mi leh sa an nei nual nia hriat a ni. Pope-in Pathian thu a dodalna point 90 chuang zet tar chhuakin a dodal nasa hle a. Heta tang hian Protestant Kohhran tih pawh hi a lo piang ta niin sawi a ni thin.

Martin Luther hi Pathian thudik leh kawng dik ngaina tak, rinna lama entawn tlak leh mi fir tak a ni. Hei vang hian Roman Catholic Kohhrana a nihna zawng zawng bansanin Kawng dik nia a hriat chu huaisen takin a vuan a, mahnia inla hrangin Kohhran lian tham tak a din a, chuvangin, ahmingah pawh ‘Lutheran Church’ tih hial a lo ni thei ta a ni. Mahse, Luthera hian Sunday nihna hre chiangin Roman Catholic chu nasa takin dodal mahse Sabbath chu a serh ngam chuang lo.

The Sunday Probable, a study book of the United Lutheran Church (1923)p.36-naa Lutheran Church-hovin an tarlan danin Judate Sabbath ngaih pawimawhna dal tial tial leh Sunday ngaih pawihmawhna lo thar ta hluai chu thup bo mai theih a nih lohzia leh Kum zabi thumna laia Kristian- te erawh chuan heng nite hi an ngaihfin ve ngai loh thu tarlan a ni. Mahse, hun engemawti atang khan an hmang kawp ve bawk tih a tarlang. Hetiang hi ni mah se, Sabbath hlutna leh ngaih pawimawh zawk tur a nihzia chu a ngai reng a ni tih a chiang hle.

Zawi zawia Judate Sabbath ngaih pawimawhna lo dal tial tial leh Sunday ngaih pawimawhna Kohhranho thinglunga a lo thar ta hluai mai hi zawng tu thup bo theih rual a ni ta lo. Kum zabi thumna bul lama Kristiante kha chuan heng nite hi an ngaih fin ve ngai lo tih chiang takin kan hmu a, mahse, hun engemawti atang khan Sunday leh Sabbath hi an lo hmang kawp ta a ni. (The Sunday Probable, a study book of the United Lutheran Church (1923)p.36)

Ausburg Confession of Faith, art, 28, written by Melanchthon approved by Martin Luther, 1530-in a tarlan danin Roman Catholic-hovin Sabbath chu Lalpa Ni (Sunday)-ah Pathian thupek sawm dodal zawngin an thlak danglam a. Mahse, chutiangin tih theihna tur awm reng kawhhmuhna a awm hauh si loh thu chiang takin tarlan a ni a. He lehkhabu hi Melanchthon-a ziah Martin Luther-a’n a pawmpui thlap a ni lehnghal. An thiltihtheihna leh Pathian thupek sawm chungah lam pawha thuneitu nia an inngaih avanga hetianga hma la ta ah ngaih a nih thu tarlan a ni bawk.

Pathian Thupek sawm dodal ngamtu chu tu nge ni le? Pathian dodal ngamtu  chu i zui reng dawn em ni le? I zui a nih chuan a thiltih sual chu I tawmpui tihna a ni ang a, a tawpah phei chuan amah aiin I tisual lian zawk tihna a ni ang. Chuvangin, ‘Misual chu pawl suh la, an zinga tel chak hek suh’ tih ziak a nih kha hre rengin Pathian dodaltu chu phatsanin Pathian tan inserh thianghlim rawh le. Chuti lo chu I taksa leh thlarau chu Gehena meipuiah chuan paiha tihboralin a awm hlauh dah ang e.‘Mahni ngaihin intifing suh la; Lapa chu tih la,sual kalsan rawh.’ (Thufingte 3:7)  

Misual i awt em? an zinga tel i chak em? Sunday i la ngaihhlut chhung chuan misual i awt tihna a ni ang a, an zinga tel zel i chak tihna a ni ang. Mahni ngaihin i intifing em? Pathian chu i tih tak zet em? Sual kalsan tak tak duhna thinlung i nei tak zet em le? I taksa leh thlarau boral ai chuan mite hmuha mawina leh he khawvel ropuina mai mai hi chu i hnawl ngam a ngai a ni lawm ni?

Roman Catholic Kohhran-in an tarlan danin, Sabbath chu Lalpa Ni (Sunday) ah Pathian thupek sawm dodal zawngin an thlak danglama. Mahse, chutiangin tih theihna tur awm reng kawhhmuhna a awm hauh si lo. Kohhran an kaihhruaina avangin leh Pathian thupek sawm enkawltu nia an in ngaih avanga Sabbath ropui tak chu thlak danglam ta nia ngaih theih a ni. (Ausburg Confession of Faith, art, 28, written by Melanchthon approved by Martin Luther, 1530,as published in the book of concord of the Evangelical Lutheran Church,Henry Jacobs Ed.1911).

CHRISTIAN CHURCH

Christian Church hi Kum 1859-AD khan Midway, Ky-ah huho pawl thenkhatin an din a ni. Khawvel hmun hrang hrangah an inzar pharh ve nual. Member pawh an thahnem ve viau awm e. Mizoram ah erawh member an awm hriat a ni lo. India ram hmun dangah erawh chuan an awm ve nual niin hriat a ni.

Alexander Campbell, Christian Church dintu chuan Lalpa Ni chu Judate Sabbath nen an inkungkaih tih a lo rin ngai loh thu leh Nisarihna ni a nihna ata Sabbath hi ni khatnaa suan sawn a nih pawh a rin ngai loh thu a sawi a. Sabbath thlak thleng thu reng Pathian thuah a lan loh bakah, ‘Lalpa Ni’ tih pawh hi Sabbath Ni luahlan tura a rawn inrawlhna reng a awm loh thu uar takin a sawi bawk. Tin, ‘Sabbath hi thlak danglam a ni ta e,’ tihna reng Pathian atanga hriattirna a awm hauh loh thu a tarlang zui bawk. Bible mithiam chhuanvawr ber ber te pawhin Sabbath nihna leh ahlutna te, a dikziate huai taka an puan ngam si chuan awmze nei lovin, ngawi rengin I thut hmunah i la thu reng dawn em ni? Tho la, ding chhuak la, thudik zawk chu pawm tur leh puang chhuak turin I pheichheh kha her rem ta che. I tan hun tha leh hun lawmawm a la inhawn lai hian I mawhphurhna chu hlen rawh le.

Lalpa Ni hi Judate Sabbath nen hian a inkungkaih tih ka lo ring ngai lo va; Nisarihna ni anihna ata Sabbath hi ni khatnaa suan a nih pawh ka ring ngai bawk hek lo......Sabbath thlak thleng thu reng Pathian thuah a lang lova, Lalpa Ni pawh hi he ni a, a rawn inrawlhna reng a awm hek lo. Sabbath hi thlak danglam a ni ta e, tihna reng reng Pathian atanga hriattirna a awm hauh lo. (Alexander Campbell, Founder oh the Christian Church,Washington Reporter, Oct.8.1821)

Grik Bible mithiam chhuan tawlawl Dwight L.Moody-a tawngkam chu i lo thlir ve thung teh ang;     “Sabbath chu Eden huan nena in kungkaih tlat a ni a, tun thleng pawhin a la pawimawh reng a ni. He thupek palina hi 

“HRE RENG RAWH” (Remember) tiin a intan tlat a, hei hian Pathianin Sinai tlang lung pheka Dan a ziahah khan Sabbath chu a tel ngei a ni tih a tichiang hle.Engtinnge mihringten ‘He thupek palina chauh hi thai bo a ni tawh a, a dang pakuate erawh chu a la awm reng a ni” an tih theih ang?  (D.L.Moody, Weighed & Wanting Fleming H.Revell Co; New York,pp.47,48) (ibid p.57)

Genesis 2:1ff-ah chuan Sabbath chu thianghlim taka serh tur a nihzia leh Pathianin a serh hran leh mal a sawm, ni serh pawimawh bik a nihzia chiang takin a hriat theih a, chu chu Grik Bible mithiam chhuan tawlawl Dwight L.Moody hian a hriat chian em avangin Sabbath chu Eden huan nen inzawm tlat anga huai taka a sawina chhan chu a ni. Tin, Thupek palina chu thai bovin  a dang pakuate erawh la awm reng anga zirtirna chu engtin nge a nih theih ang? tiin zawhna pawimawh tak a zawt che a nih hi! Engtin nge I chhan dawn? Chumai chu la duh tawk lovin Pathianin Sinai tlanga lungpheka Dan sawm a ziahah khan Sabbath chu rinhlel rual lohvin a tel ngei a ni tih a puang ngam bawk. Engah nge nang, Pathian chhinchhiah tawh leh Nun thar nei tawh si khan thupek palina chu engahmah I ngaih loh lem ang le? Pathian kut zungtang ngeia ziak chu nanga thai bo mai mai theih a ni dawn em ni? Hnai love, pakhatte pawh bawhchhiaa, chumi chu ti ve tura zirtirtu chuan ama chung ngeiah chuan meiling a chhek tihna a ni ang a; Hremhmun a pumpelh hauh lovang.

“ Dan thu emaw, zawlneite thu emaw tiboral tura lo kal ka nih ring suh u; tiboral tura lo kal ka ni lo va, tifamkim tura lo kal ka ni zawk”. 

Tih tak meuhvin ka hrilh a che u, lei leh van hi a boral hma loh chuan Dan thu a mi chhun han te tak te emaw, thai han te tak te emaw, pakhat mah a boral tawp lovang, a zaa a thlen kim hma loh zawng.

Chutichuan, tupawh heng thupek te ber zingah hian pakhat pawh bawhchhiaa, chutiang ti ve tura mite zirtir apiang chu, van ramah chuan mi lian an ti ang. (Mathaia 5:17-19)

Lal Yahshua (Isua) kha Dan thu leh Zawlneite thu tiboral turin a lo kal lova, tifamkim turin a lokal zawk a ni. Dan thua mi thai han tetakte pawh lei leh van a boral  hma leh a zaa a thlenkim hma loh chuan a boral loh turzia chiang takin amah ngeiin a sawi a; chu chu engtin nge mihringin a paih then ngawt theih ang le? Paih then emaw chutiang tive tura zirtir emaw pawh a phal lo hulhual zawk a sin! Pathian thupek leh Dan thuruat tidanglama belhchhaha paihbo thentu chu Roman Catholic Kohhran an ni ngei a ni tih chu anmahni Puithiamte ngei khan an tarlan tawh kha! chutiang tive tura an zirtirtu  pawh anmahni ngei a ni lehnghal a! Vanramah chan an neih i la ring cheu em? Chutiang tive tura an zirtirna che chu i hriatchian tawh a hnu an hnung zuiin i la talbuai cheu dawn em ni? An thang leh fal hlauhawm takah chuan i la awk reng ngam dawn em le? Pathian nge i hlauh mihring? Ngun takin  inngaihtuah chiang la, tu hnung nge i zui? Pathian nge Mihring? I thu tlukna a zir zelin i chungah Pathian rorelna chu a lo thleng dawn a ni.

LALPA NI HI ENG NI NGE?

Bible-ah hian chiang taka ‘LALPA NI’ tia tarlan chu hmun khatah chauh hmuh tur a awm; “LALPA NI”-ah chuan Thlarauvin ka loawm a....(Thupuan 1:10) Helai chang hi mi thenkhatten Sunday sawi naah ngaiin hmeh rem hram an tum thin.

‘LALPA NI’ tih hi Grik Bible-ah chuan ‘KURIAKE HEMERA’ tia lehlin a ni a, chu chu saptawngin ‘Lord’s Day’  tia lehlin a ni. Johana’n “Lalpa niah chuan...” atih hi Saptawnga ‘Lord’s Day’ tih nen a intluk a ni. He ‘Lalpa Ni’ a tih hi Sunday tihna ni ta se chuan Grik Bible-a ‘Kuriake Hemera’ tih hi ‘Sunday’  tia lehlin a ni a hriat thiam theih mai awm a ni. Mahse Sunday (Ni ni) sawina a nih loh avangin Lalpa ni (Lord’s Day) tia lehlin a ni a hriat thiam theih mai a awm e. ‘Lalpa ni’ tih hian a entir theih nia kan ngaih dante chu hetiang hian ihan tarlang teh ang:  

1) Rorelna ni ropui lo thleng tur.

2) Lalpian champha

3) Sunday

4) Sabbath

Heng zing atangte hian a khawi ber hian nge ‘Lalpa Ni’ chu kawprem thei ber ang le? Pathian chuan Sabbath ni chu “ Ka ni thianghlim..Lalpa Ni thianghlim” a ti a, chuvangin ‘Lalpa Ni’ tih hian Sabbath ni hi a kawprem ber niin a lang. (Isaia 58:13,14) Johana hian “Sabbath niah chuan...” emaw “Sunday niah chuan...” tia chiang faka a tarlan loh avangin mahni duh danin kan her rem ta thin a ni. Engpawhnise, eng ni berah emaw pawh Johana hian inlarna chu ahmu thei a, eng ni berah emaw pawh ni se Thlarauvin a awm thei a, thlarau a awm ni emaw inlarna a hmuh ni chu “Lalpa niah chuan..” tiin a sawi mai niin a lang. Isaia 58:13-14: Chawlhni bawhchhe lo tura, ka ni thianghlima i duhzawng ti lo tura i kephah chu i hawi kirtir a, chawlhni lawmawm i tih a, LALPA ni thianghlim chu zahawm i tih a, mahni kawng zawh lova, mahni nawmsak bawl lova, mahni thu sawi lo va i chawimawi chuan LALPA chungah chuan i lawm ang a, leilung hmun sangah te chuan ka chuantir ang chia; I pu Jacoba rochun thilin ka chawm ang che; LALPA ka chuan chu chu a sawi tawh a ni. 

Zawlnei Isaia tawngkam atang hian ‘Lalpa Ni’ chu ‘Sabbath Ni’ ngei a ni tih a lang chiang a: Lalpa Ni (Sabbath) lawmawm titu chuan Pathian ramah chuan dinhmun tha a la chang ngei dawn a, chawimawina Lallukhum a la khum ngei dawn a ni tih pawh a hriat theih a ni.

“Sunday hi ‘Lalpa Ni’ anga ngaih theih tura ziaktu hmasa ber chu Justin Martyr-a a ni; Hetianga ni sarihni hmasa ber vuah tak hi milem bemite atanga lo piang chhuak a ni. Rom rorelna lo awm a chin Justina’n a ziah hma lawka he thil hi lo awm a ni. (Sabbath Vol.XXI.p.126.Encyclopedia Britanica)

Justin-a hian AD 150 khan CIRCA tih a ziak a, chuta tang chuan tun thleng hian Sunday chu ‘Lalpa Ni’ tiin lam chhunzawm a la ni ta zel a ni.

Mizo zinga Bible mithiam hmasa ber Rev.Lalchhuanliana chuan “Hemi hnu Kum 66-ah AD 387-ah Sunday ni chu ‘Lalpa Ni’ tia vuahna Rom sorkar thupek dang a chhuakleh,” tiin Kohhran hmasa chanchin a ziahah chuan a tarlang a ni (Kohhran hmasa chanchin Revised Edition 1982,p-23).

Mizorama Sunday kan lo serh tanna chhan pawh Sap Missionary-ten Sunday chu ‘Pathian Ni’ (God’s Day) tia min lo remruatpui vang mai a ni. (Mizo Miracle,p-110 By Chapman & Clark).      Lalpa thupek leh tih tura ruat vang lam ni lovin mihringin tih tura an tih avang leh ruahmanna an siam vang zawkin Sunday chu ‘Lalpa Ni/pathian ni’  tiin kan lo la urhsun ve mai a ni. ‘Lalpa Ni’ dik tak chu Sunday ni lovin, chawlhkar khata nisarihna ni, Sabbath ngei hi a ni tih i hre thiam tawh mai em?

Isaia 58:13-14: Chawlhni bawhchhe lo tura, ka ni thianghlima i duhzawng ti lo tura i kephah chu i hawi kirtir a, chawlhni lawmawm i tih a, LALPA ni thianghlim chu zahawm i tih a, mahni kawng zawh lova, mahni nawmsak bawl lova, mahni thu sawi lova i chawimawi chuan LALPA chungah chuan i lawm ang a, leilung hmun sangah te chuan ka chuantir ang chia; I pu Jacoba  rochun thilin ka chawm ang che; LALPA ka chuan chu chu a sawi tawh a ni.”

‘Lalpa Ni’ chu eng ni hi nge tih he Bible chang atang hian I hrefiah thiam tawh ngei ang. Chuvangin, Nisarihni hmasaber hi Lalpa Ni tia koh a ni ngai lo; Nisarihni hmasa ber tih a ni zawk thin. Lalpa Ni thianghlim chu lawmawm I ti ve em? Lalpa Ni thianghlim Sabbath chu I duhzawng tih nan leh amah chawimawina hun atan I kephah chu  hawikirtirin mahni thu sawi lovin Lalpa chu I chawimawi ve ngai em? Sunday chu mihring thupek, phuahchawp mai a ni tih I hre tawh a, chutiang tih hre reng chung chuan I awmna leh dinhmun ngaiah khan chesawn lovin I la awm reng dawn em ni? I dinhmun sawhsawn lova I awmna ngaia I awm reng a nih chuan hremhmun chatuan chatuana boralnaah chuan I tawlh liam mai dawn a ni. I puanven kha sawi chhingin tho chhuak la, I Pathian tawk turin inpeih rawh le. 

Ezekiela:20:20:  Ka chawlhnite serh ula, kei leh nangni inkara chhinchhiahna a ni ang a, LALPA in Pathian chu ka ni tih in hriat theihna a ni dawn nia, ka ti a.

Chawlhni (Sabbath) chungchanga Zawlnei Ezekiela tarlan dan hi ngun takin han ngaihtuah teh, Pathian leh a mite inkara chhinchhiahna chu chawlhni (Sabbath) a ni tih i hre thiam thei ang. Sunday (Ni pathian biakna ni) erawh chu Mihringte ruahman chawp a nih avangin Pathian nena kan inkar chhinchhiah nan hman a ni ve lo; Ni naran, Hapta khata ni  dangte ang bawk a ni. Chuvangin, Pathian chawlhni dik tak Sabbath hawisana Sunday i vawn tlat chuan Pathian nen in inkarah chhinchhiahna i la nei ve hauh lo tihna a ni ang. Mihringin kan ranvulhte hriat hran theih nan engemaw chhinchhiahna leh thliar hran theihna kan siam thin. Ran rual tam tak zinga an intlatpawlh pawhin kan chhinchhiahna putu kan ranvulhte chu kan thur chhuak nalh nalh thei a, an vah bo leh tawhsual an tawh palh emaw, chinghne koham laka a lo boral a nih pawhin kan ranvulhte chu kan hai ngai lo. Chutiang chiah chuan Pathian chuan amite chhinchhiah nan leh thliar hran nan a chawlhni leh thuthlungte chu amite tan a siam a; chumi zawm duhtu leh pawm duhtu apiang chu Pathian mi an ni a; Pathian chhinchhiah an ni bawk a; chu chhinchhiahna neitu chu ni hnuhnungah chuan Lalpa’n Kel leh Beram a thliar hunah a hnena cheng turin a hruai mai dawn a ni. Hnutchhiaha i awm loh nan leh Pathian hnena chatuan chatuana cheng ve tura hruaia i awm ve theih nan Pathian chhinchhiahna nei turin inbuatsaih rawh le.

A TLANGKAWMNA

Sunday chungchanga mithiam pui puite ngaihdan leh inpuannate leh Bible mithiam chhuanvawrte ngaihdan chu i hre chiang ta a; Sunday chu milem Pathian chibai buktute ni pawimawh tun thlenga la chhawm luh tak zel anihzia pawh i chiang ta. Roman Catholic Kohhran ngei pawhin Sunday chu an ruahman chawp mai anihzia an pha hek lo. Chuti a nih a hnu, kawng dik lo chu I la zawh cheu dawn em ni? Zawlnei Jeremia chuan “Kalkawngahte ding ula en rawh u, kawng tha awmna kawnghlunte chu zawt rawh u. Tah chuan kal ula, in thlarau tan chawlhna in hmu ang. Anni erawh chuan, ‘tah chuan kan kal lovang’ an ti a” (jer 6:16) tih thu min hrilh a.

Pathian chuan ama kawng dik, kawnghlun chu zawh turin a sawm che a, “Tah  chuan kan kal lovang tiin nge I chhan dawn” “tah chuan kan kal ang” tiin I chhang zawk dawn? Inngaihtuah chian a hun tak zet ta. ‘Isua ka rin phawt chuan eng ni pawh hi serh ila a pawi hleinem! kan chhandamna a bo chuang lo e’ i ti a ni mai thei. Mahse. Nilaini emaw Zirtawpni emaw hi chawlhni atan i serh duh tak meuh ang em? Yahshua (Isua) i ring takzet a nih chuan Pathian tih leh athupek zawm chu i tihtur diktak a ni e. (Thuhriltu 12:13).